Bipolar bozukluk, manik depresif psikoz olarak da bilinir, kişinin hayat kalitesinde epey önemli meselelere yol açabilen, hem akademik hem ferdî ömürde büyük zorluklara neden olan, son derece önemli bir ruh sıhhati hastalığı olarak tanımlanıyor. Bipolar bozukluk nasıl anlaşılır? Bipolar bozukluk belirtileri nelerdir?
Günlük hayatın akışında gerçekleşen iniş-çıkışlardan farklı olarak, bipolar bozukluğu bulunan şahıslar, kişinin bir anda kendini çok yeterli hissederken, bir mühlet sonra içine kapanık bir hale gelmesine neden olabilir keskin iniş-çıkışlara bağlı iş ortamında, okul hayatında, aile ve arkadaş bağlantılarında sıkıntılar yaşayabilir. Bipolar bozukluk, kişinin manik depresyon tarifine da uyan ruh hallerine bürünmesine sebep olabilir. Bipolar hastalık tanısı nasıl konuluyor? Kişinin bipolar olduğu nasıl anlaşılır?
Bu nedenle hastalığa teşhis konma evresinde, psikologlar tarafından yapılacak kıymetlendirme büyük ehemmiyet taşımaktadır. Son derece önemli olabilen ve erişkin nüfusun yaklaşık %6’sında görülme sıklığına sahip olan bu bozukluğun yanlışsız halde tanılanması ve faal tedavi sürecinin hastalığa bağlı fonksiyon kaybı ortaya çıkmadan evvel başlatılması son derece önemsenmelidir. Zira, bipolar bozukluğa sahip olan bir kişi, mani basamakta olduğunun farkına kendi kendine varamayabilir. Mani dönem geçtikten sonra davranışlarını sorgulama basamağında bunu farkedebilir. Birçok bipolar hastası lakin etrafındaki bireylerin ihtarları ile hastalığını fark edebilir.
BİPOLAR BOZUKLUK NEDENLERİ NELER?
Bipolar bozukluğun kesin nedeni bilinmemektedir ama bir kişinin bipolar tanısı alabilmesi için birçok faktörün birlikte olması gerekli; bu faktörler ortasında; beyindeki kimyasal dengesizlikler, genetik transfer ve tetikleyici faktörler yer almaktadır. Bu tetikleyici faktörler; bir ilginin bitişi, fizikî, cinsel yahut duygusal istismar, yakın bir aile üyesinin ya da çok sevilen birinin mevti yahut beyin travmaları da bipolar bozukluğu olabiliyor.
BİPOLAR BOZUKLUK SÜRECİ NEDİR?
Belli bir müddet manik his durumunda olan hasta daha sonra hastalığın yatışması ile birlikte haftalarca hatta aylarca hiçbir belirti göstermeyip büsbütün olağan ruh haline dönebilir. Fakat hastalığın yine alevlenmesi ile depresif periyot başlar ve kişi belli bir müddet boyunca mutsuz, karamsar, telaşlı bir his durumun içerisinde olur.
Yaklaşık olarak 20-25 yaşlarında başlayan bu uzun soluklu his durumu değişiklikleri, kişinin günlük yaşama ahenk sağlamasını, iş ve akademik alanda başarılı olmasını ve şahıslar ortası irtibatı problemsiz biçimde sürdürmesini ziyadesiyle zorlaştırır. Hastalığın ortaya çıkışından büyük oranda genetik faktörler sorumlu tutulur lakin beyinde salgılanan kimi kimyasal bileşiklerle bağlantılı nörolojik sorunlar de bipolar bozukluğa yol açabilir.
MANİ DEVRİ NEDİR? MANİK ATAK NASIL ANLAŞILIR?
Mani periyodunda kişi son derece sevinçlidir. Güler müzik söyler, herkesle sohbet eder fakat hasta sevinçli olmakla birlikte çarçabuk da sonlanabilir. Bipolar hastalığı olan şahısların fikirlerini eleştirmeye, taşkın davranışlarını engellemeye çalıştığınızda da büyük bir öfkeye kapılabilirler. Mani ‘anormal‘ bir durumdur ve kişi sevinçli, keyifli, espirili ve enerjik olmasına karşın kişinin tüm toplumsal ahengi bozulmuştur. Mani devri belirtileri nelerdir? Kişinin mani periyodunda olduğu nasıl anlaşılır?
*Enerji ve motor hareket seviyesinde artış,
*Uyku gereksiniminde bariz azalma hatta uyku gerekliliğini inkar etme,
*Yaygın dikkat dağınıklığı,
*Özgüven seviyesinde artış ve kendini olduğundan çok daha büyük görme,
*Keyif veren yahut riskli olan davranışlara karşı dürtüsellik artışı (Çok fazla alışveriş yapmak, çok süratli otomobil kullanmak gibi).
DEPRESİF PERİYOT BELİRTİLERİ NELERDİR?
Depresif devirde;
* Keyifsizlik
* Uzun mühlet ahenge isteği
* Yorgunluk
* Olaylara konsantre olmada zorluk çekme
* Daima kuşku duyma
* İştahsızlık
* Sanrılar görme
* Uyumada zorluk çekme
* Etrafındaki beşerlerle daima tartışma hali
* Suçluluk hissetme
* Ümitsizlik hali
* Azalan cinsel istek
* İntihar düşünceleri
* Günlük işleri yerine getirememe halinde görülür.
BİPOLAR BOZUKLUK TANISI NASIL KONULUYOR?
Bipolar bozuklukta teşhis sıklıkla aile hikayesi alındıktan sonra klinik izlenimle konulabilir. Birinci atağın çeşidi bipolar bozukluğu belirleyici ögelerin başında yer alır. Şayet birinci atak depresifse bu hastalığın bipolar olup olmadığını anlamak durumu zorlaştırabilir. Bir hastaya bipolar teşhisinin net olarak konulması için manik ve depresif atakların gözlemlenmesi gereklidir. Bipolar bozukluğun teşhis olarak karmaşa yarattığı durumlar olabilir. Bireyde alkol yahut unsur bağımlılığı üzere sorunlar varsa teşhis koymak zorlaşabilir.
Bipolar bozukluk kendi kümesinde yer alan öteki hastalıklarla karıştırılabileceği için buradaki en değerli faktör hastanın atak devirlerinin gözlemlenmesidir. Psikiyatr tarafından hastanın mani yahut hipomani durumunda kendine ziyan verici fikirlere kapılıp kapılmadığı, ailede bipolar bozukluğa sahip öteki bir birey olup olmadığı üzere sorularla sorulur.
Bipolar bozukluk belirtileri ile ilgili en kıymetli özelliklerden biri de hastalığa ilişkin bulguların mevsimsellik göstermesidir. Hastalar çoklukla ilkbahar ve yaz aylarında manik devir yaşarken kış aylarında depresif his durumuna sahip olurlar. Bilhassa ilkbahar mevsiminden yaz aylarına geçiş periyodunda manik bulgular artış gösterir. Bu süreç, hastalığın alevlenmesi açısından en riskli devir olarak kabul edilir. Bipolar tanısı almış şahısların yaklaşık olarak %25’i ilkbaharın son günleri ile yazın birinci günleri ortasında kötüleşir ve dürtüsellik artışı, öfke patlamaları, saldırganlık yönelimi ve intihar eğiliminde artış üzere davranışlar stantlar. Bipolar bozukluk tanısı koyarken, hastaya ve hastalığa ilişkin tüm bu davranışsal özellikler göz önünde bulundurulur.
BİPOLAR HASTALIK NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Bipolar bozukluğun tedavi süreci hastanın hekimle olan iş birliği ve aile yakınlarının tedavi sürecindeki dayanakları epeyce kıymetlidir. Atakların önemli bir kısmında hasta ne hissettiğini, ne yaşadığını ve kendisinde ne tıp değişikliklerin meydana geldiğini fark edemeyebilir. Bipolar bozukluğa sahip bir hasta ileri düzeylere kadar kendi durumundaki değişiklikleri gözlemleyemeyebilir. Depresif devirde hasta mutsuzluğundan, hayattan keyif alamamakta daima olarak yakınabilir ve hasta bunu anlayamayabilir. Lakin mani devirde ise sıklıkla etraf tarafından fark edilen bir periyottur. Bu periyotta atak devirleri epeyce değerlidir.
Atak periyotlarında hasta şayet depresif bir devirdeyse çoklukla antidepresanlarla his – durum düzenleyici ilaç tedavisi yapılır. Manik devirde ise şayet psikotik belirtiler eşlik ediyorsa antipsikotiklerden faydalanılabilir.
BİPOLAR HASTALARI İÇİN AİLE DAYANAĞI ÇOK ÖNEMLİ!
Bipolar bozukluk atakların dışında kişinin olağan hayatını sürdürebildiği bir hastalıktır. Tedavi süreci yalnızca ataklar geldiği vakit değil, atakların oluşmasını engellemeyi amaçlamaktadır. His durum dengeleyici ilaçlar bu açıdan epey değerlidir.
Bipolar bozukluğa sahip hastalar bir mühlet sonra kendilerini yeterli hissettikleri için ilaç kullanımını bırakmak isteyebilirler. Burada hasta yakınlarının, hastaya yaklaşımı epeyce değerlidir. Hastanın ilaç kullanımını destekleyici telaffuzlarda ve bilhassa hastalığın atakları açısında aile yakınlarının farkındalığının yüksek olması hayli kıymetlidir.
Bipolar tanısı alan şahıslar, birden fazla vakit hastalıklarını kabullenmez ve durumlarına sebep olarak da etraflarında olup bitenleri gösterme eğilimindedirler. Bu nedenle, tedaviye başlamak ve sürdürmek için aile ve etraf takviyesi çok kıymetlidir. Hastanın güvenliğinin temin edilmesi ve tedavinin sağlıklı sürdürülebilmesi için aile bireylerinin hastalık periyodunda aktif davranması gerekebilmektedir. Aile bireyleri hastalık devrine ilişkin davranış sorunları (depresif devirde çökkünlük ve ağlama atakları ya da manik periyotta denetimsiz para harcama, alkol ve unsur kullanımı gibi) ve sonuçlarıyla baş etmekte zorluklar yaşayabilmektedirler. Aile bireyleri ve yakın etrafın de yaşadıkları zorluklarla baş etmek için destekleyici küme terapisi çalışmalarına katılmaları faydalı olabilmektedir.
BİPOLAR BOZUKLUĞU ÖNLEMEK İÇİN NELER YAPILABİLİR?
Bipolar bozukluğu önlemek için;
* Sistemli ve kâfi uyunmalıdır,
* Yaşa ve beden tipine uygun sağlıklı ve istikrarlı beslenme alışkanlığı kazanmak çok kıymetlidir. Doktor kontrolünde doğru bir beslenme planı oluşturulmalıdır,
* Mümkün olduğu kadar antrenman yapılmalıdır,
* Gerilimli ortamlardan mümkün olduğu kadar uzak durulmalıdır,
* Alkol mümkün olduğu kadar azaltılmalı yahut hiç tüketilmemelidir,
* Nefes idmanları yapılmalıdır
* Öfke denetimi yapılmalıdır.
